مروری بر مفهوم و اصول نظارت در نظام بانکی ایران
مروری بر مفهوم و اصول نظارت در نظام بانکی ایران
نویسندگان:
- مهدی میرزایی (دانش آموخته کارشناسی ارشد حقوق عمومی، دانشگاه علوم تحقیقات آذربایجان شرقی تهران)
- فرهاد داودی (دانش آموخته کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، دانشگاه علوم تحقیقات تهران)
- جهانگیر داوطلب (دانش آموخته کارشناسی حقوق اداری، دانشگاه علمی کاربردی شهرداری تبریز)
چکیده
نظام بانکی به عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد، نیازمند نظارت دقیق و کارآمد است. استقلال مقام ناظر ، شامل استقلال ساختاری، مالی و نیروی انسانی، از عوامل کلیدی در نظارت مؤثر بر بانکها محسوب می شود. در این مقاله، ساختار نظارتی نظام بانکی ایران و آمریکا مورد مقایسه تطبیقی قرار گرفته و در نهایت پیشنهاداتی برای بهبود نظام نظارتی بانکی ایران ارائه شده است.
کلمات کلیدی:
نظارت بانکی، سیستم بال (BASEL)، مقام ناظر، بانک مرکزی، ثبات مالی
مقدمه
بانکها به عنوان نهادهای مالی حیاتی، نقش تعیین کننده ای در رشد یا رکود اقتصادی ایفا میکنند. با توجه به ارتباط مستقیم بانکها با اقتصاد و جامعه، نظارت مؤثر بر عملکرد آنها ضروری است. این مقاله به بررسی مفهوم نظارت بانکی، اصول حاکم بر آن و چالشهای پیشروی نظام بانکی ایران میپردازد.
تاریخچه بانکداری در ایران
۱-۱. بانکداری در دوره قدیم
بانکداری در ایران به دوران هخامنشیان بازمیگردد و در دوره های مختلف تاریخی تحول یافته است.
۱-۲. بانکداری در قرون وسطی
با سقوط امپراتوری روم، فعالیتهای بانکی دچار رکود شد، اما توسط تجار و صرافان یهودی احیا گردید.
۱-۳. بانکداری در دوره جدید
تأسیس بانکهای مدرن در ایران از قرن نوزدهم آغاز شد و پس از انقلاب اسلامی، نظام بانکی کشور ملی شد.
قوانین بانکداری در ایران
- قانون بانکی و پولی کشور (۱۳۳۹)
- قانون پولی و بانکی (۱۳۵۱)
- قانون عملیات بانکی بدون ربا (۱۳۶۲)
نظارت بر بانکها: اهمیت و اهداف
۴-۱. تعریف نظارت بانکی
نظارت بانکی به معنای کنترل عملکرد بانکها برای حفظ ثبات مالی، رعایت مقررات و حمایت از حقوق سپرده گذاران است.
۴-۲. اهداف نظارت بانکی
- تضمین سلامت مالی مؤسسات بانکی
- پیشگیری از بحرانهای سیستماتیک
- اجرای صحیح سیاستهای پولی
۴-۳. روشهای نظارت
۱. نظارت مستقیم (بازرسی در محل)
۲. نظارت غیرمستقیم (پایش از راه دور)
۳. نظارت مبتنی بر ریسک (مطابق استانداردهای بال)
اصول پایه در نظارت بانکی
۵-۱. اصول نظارتی در ایران
- نظارت توسط بانک مرکزی و سازمانهای نظارتی مانند دیوان محاسبات و سازمان بازرسی کل کشور
- تمرکز بر کفایت سرمایه و مدیریت ریسک
۵-۲. اصول نظارتی در آمریکا
- نظارت توسط فدرال رزرو و اداره کنترل پول (OCC)
- تأکید بر شفافیت مالی و حاکمیت شرکتی
چالشهای نظارت بانکی در ایران
- وابستگی بانک مرکزی به دولت
- ضعف در اجرای استانداردهای بینالمللی
- عدم شفافیت در گزارش دهی مالی
نتیجهگیری و پیشنهادات
برای بهبود نظام نظارتی بانکی ایران، پیشنهادات زیر ارائه میشود:
افزایش استقلال بانک مرکزی
اجرای استانداردهای نظارتی بین المللی (BASEL III)
تقویت شفافیت و پاسخگویی در نظام بانکی
منابع
- ارجمندپور، عبدالمهدی (۱۳۸۵)، اصول ۲۵ گانه نظارت بانکی
- هفرنان، شلاگ (۱۳۸۲)، بانکداری نوین در تئوری و عمل
- Sheng, A. (1990), Banking Supervision